Рубрика: Գրականություն

Գրականություն

Ավետիք Իսահակյան | Ազգային երգը

…Աշնան մի պայծառ առաւօտ էր. Արարատեան դաշտի հրաշագեղ աշունը. փոշոտ ցանկերի միջից փայլփլում էինխաղողի ոսկեղէն ողկոյզները, նուռն ու խնձորները, ասես՝հրեղէն գնդակներ լինէին. յուռթի այգիներից լիութեան անուշ բուրմունքն էր խնկում. վերեւ, բաց-կապոյտում,հաւքերի շղթան էր ձգւում, ներքեւ, ցօղաթուրմարահետներով հայ գեղջուկի սայլերն ու ձիերն էինանցնում՝ բարձած աշնան հազար ու մէկ բերքերով: Երկու ընկերով գնում էինք հինաւուրց Արմաւիրի բլուրի տակով. մեր գլխի վրայ ծփում էրմեհենական սօսիների խորհրդաւոր սօսափը. երկուսս էլ լուռ էինք, տարուած մեր տեսիլներով: Մեր ցուպերը՝ հովիւների պէս, մէջքերնիս լայնքով դրած արմուկներիս մէջ, քայլում էինք Երասխիհին հունով դէպի մի գիւղ՝ Երասխի ձախ ափին: Սքանչելիք է Արարատեան դաշտը: Մասիսը ուղղակի դիմացներս էր. այնպէ՜ս պարզ ու վճիտ էր, որ նրա ոտքերից մինչեւ գագաթըմէկ-մէկ կարելի էր դիտել: Մի հսկայ սպիտակաբաշ առիւծի է նման նա, նստած յետի ոտքերիվրայ, ալեւոր գլուխը անհունի մէջ, հանգիստ եւ անվրդով: Աշնան քաղցր ու մեղմ արեւը Մասիսի վերից վար, եւ Արարատեան երկրի լայնքին ու երկայնքինիր տարածուն ծիրանին էր փռել: Մտանք մեր նպատակադրուած գիւղը: ***** Յաջորդ օրը, մեկնելուց առաջ գնացինք գիւղական գաղտնի դպրոցը այցի. ուսուցիչի հետ արդէներեկոյեան ծանօթացել էինք. նա նոյն գիւղից մի կրակոտ երիտասարդ էր:  Ցարական կառավարութիւնը փակել էր հայկական դպրոցները՝ քաղաքների եւ գիւղերի, գրաւելէր դպրոցների պատկան շէնքերն ու եկամուտ բերող կալուածքները: Հայ ժողովուրդը զրկուել էրազգային կրթութիւն ստանալու միջոցներից եւ հնարաւորութիւններից: Հայ ժողովուրդի զգայունմասը գիտակցում էր հայութեանը հասած ծանր հարուածը, եւ հայրենասէր անհատներինքնաբերաբար մտածում էին կարելի չափով հակազդել պետական այլասերողքաղաքականութեանը: Հայկական գաւառներում տեղ-տեղ, տակաւին սակաւաթիւ գիւղերում,սկսեցին գործել գաղտնի դպրոցներ, համեստ միջոցներով: Նախկին դպրոցների ուսուցիչներից ոմանք մնացին իրենց գիւղերում՝ նուիրուելով մանուկսերունդի ազգային կրթութեանը: Նրանք սովորեցնում էին գրել-կարդալ եւ հասարակթուաբանութիւն: Յետագայում այդ տարրական դպրոցների քանակը շատացաւ: Այդպիսի դպրոցներից մէկին էր, որ մենք այցելեցինք: Արաքսի ափին հաստաբուն ընկուզենու տակ խումբ-խումբ, հասարակ նստարանների վրայ,տեղաւորուել էին բաւական մեծ թուով մանուկներ եւ պատանիներ: Օրը Կիրակի էր. գիւղը հանգստանում էր դաշտային աշխատանքներից, եւ այդ պատճառովդպրոցը լիքն էր աշակերտներով, ինչպէս բացատրեց մեզ ուսուցիչը: Դպրոցը միայն մի ուսուցիչունէր, բայց ուսուցիչի եռանդը հասնում էր ամէն տեղ: Մի խումբ «այբուբեն» էր սովորում, միւսխմբում՝ «Մայրենի լեզու» էին կարդում, երրորդ խմբում՝ Պալասեանի «Հայոց Պատմութիւնից» էինդաս պատասխանում, մի ուրիշ խմբում՝ «Դաւիթ Բէկ» էին կարդում»: Երբ դասաժամը վերջացաւ ու աշակերտները պիտի ցրուէին, ընկերս, որ շատ երգ սիրող էր,խնդրեց ուսուցիչից, որ աշակերտները մի երգ ասեն: Ուսուցիչը պատասխանեց, թէ ինքը,դժբախտաբար, «բաղաձայն» է, եւ դրա համար երգ չի սովորեցրել. սակայն, աւելացրեց, որաշակերտների միջից երգողներ կան, եւ առաջարկեց նրանց, թէ՝ ով կարող է, թող երգէ: Փոքրերըսիրտ չարին, մեծերն էլ քաշուեցին… -Բայց լաւ կը լինի բոլորը գոնէ մի ընդհանուր ազգային երգ գիտենան. օրինակ, «Մայր Արաքսին»,որ շա՜տ տեղին է, հենց նրա ափին էք,- ասաց ընկերս: Ուսուցիչը թեթեւ կարմրեց, ապա մի պահ մտածելուց յետոյ, գլուխը եռանդուն թափահարելով,դարձաւ աշակերտներին. -Հապա՛, սիրելիներս, ամէնքդ մէկ շարուեցէք այստեղ,- եւ յետոյ մեզ,- ինչպէ՞ս չէ, գիտեն եւ լաւըգիտեն: Ու ձեռքի քանակը թափով վեր բարձրացնելով, գոչեց. -Բոլորդ միասին ինձ հետ երգեցէք «այբ-բեն-գիմ»: Չէ՛ որ բոլորիդ անգիր սովորեցրել եմ, եւմիասին ձայնով ասել ենք: Դե՛հ այսպէս: Եւ քանակի հաւասար բախումներին ներդաշնակ՝ բոլորը, հետեւելով ուսուցիչին, սկսեցին միասինբարձր եւ եղանակաւոր ձայնով հեգել. Այբ, բեն, գիմ, Դա՜, եչ, զա, Է, ըթ, թօ… Այսպէ՜ս մինչեւ վերջը, քառասուն-յիսուն կրծքից բխած այս հուժկու, բազմահնչուն եւ միահամուռձայնը, որ ինքնին հայոց լեզուն է, Երասխի շառաչի հետ, փռուելով Արարատեան աշխարհի վրայ՝թւում էր, սլանում է ազատ- Մասիսն ի վեր: Ամէնքի երեսին պայծառ ժպիտ կար. ուսուցիչը շատ ոգեւորուած էր:…